کد مطلب:47576 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:12

گنجینه پرسمان » قرآن

منظور از آية يُزَكّيهِم ويُعَلِّمُهُمُ الكِتـَبَ والحِكمَة چيست؟ نظر قرآن پيرامون تعليم و تربيت چيست؟

در چهار آيه از قرآن مجيد، مسئله تعليم و تزكيه ذكر شده و آن دو را هدف انبيا شمرده است. در سه مورد، تزكيه بر تعليم مقدّم شده است; (بقره، 151; آلعمران، 164; جمعه، 2) و تنها در آيه 129 سورة بقره، تعليم بر تزكيه مقدّم شده است. آنجا كه تعليم مقدّم شده، اشاره به وضع طبيعي است; يعني تا تعليمي نباشد، تزكيهاي صورت نميگيرد و در سه موردي كه تزكيه مقدّم شده، گويا به مسئله هدف بودن آن اشاره دارد; چون هدف اصلي، تزكيه است و ديگر صفات مقدّمه آن است.(تفسير نمونه، آيتالله مكارم و ديگران، ج 1، ص 457 و 458، دارالكتب الاسلامية.) پس تزكيه، از نظر مقامي و رتبي، مقدّم بر تعليم است; هر چند از نظر زماني، متأخر از آن است; يعني تعليم مقدم بر تزكيه است. لازم است ذكر شود كه در برخي موارد از نظر زماني هم تزكيه بر تعليم تقدم دارد. اگر ظرف وجودي انسان از آلودگيها و رذالتها پاك نشود، تعليم و آموزش به او همچون پركردن ظرفي آلوده و پرميكروب از شير است; همچنان كه ظرف آلوده شير سالم و پاك را فاسد و غيرقابل استفاده ميكند، علم هم در وجود انسان تزكيه نشده به مفسد شدن او ميانجامد.(ر.ك: مسؤوليت و سازندگي، آيت الله حاج شيخ علي صفايي حايري، انتشارات هجرت، قم، 1379.)

از طرفي علاّمه طباطبايي; در تفسير الميزان ميفرمايند: آنجا كه تزكيه مقدّم شده، در مقام بيان اين مطلب است كه چگونه رسول خدا9 مؤمنان امّت را تربيت كند. و در مقام تربيت، تزكيه بر تعليم مقدّم است; امّا در دعاي حضرت ابراهيمغ (بقره، 129) مقام، مقام تربيت نبود; تنها دعا و درخواست بود و از خدا ميخواست كه تزكيه و تعليم كتاب و حكمت را به نسلش عطا كند و چون تزكيه از ناحيه عمل و اخلاق حاصل ميشود، اول بايد به اعمال صالح عالم شد و به آنها عمل كرد تا به تدريج تزكيه به دست آيد.(ر.ك: الميزان، علامه طباطبايي، مترجم: موسوي همداني، ج 19، ص 535، بنياد علمي و فكري علاّمه طباطبايي; / تفسير نور، محسن قرائتي، ج 1، ص 263، مؤسسه در راه حق.)

امّا دربارة نظر قرآن در تعليم و تربيت، به چند نكته اشاره ميشود.

1. مسئلة تعليم و تربيت در اسلام، از جايگاه والايي برخوردار است، به گونهاي كه از اساسيترين رسالتهاي انبياي الهي محسوب شده، بلكه نهايت رسالت آنان ميباشد; به همين جهت خداوند اين مسئله را از اهداف بعثت شمرده است: اِذ بَعَثَ فيهِم رَسولاًمِن اَنفُسِهِم يَتلوا عَلَيهِم ءايـَتِهِ ويُزَكّيهِم ويُعَلِّمُهُمُ الكِتـَبَ والحِكمَةَ;(آلعمران،164)، هنگامي كه در ميان آنها، پيامبري از خودشان برانگيخت، كه آيات او را بر آنها بخواند، و آنها را پاك كند و كتاب و حكمت بياموزد.

2. در اسلام، تربيت بر تعليم مقدّم است; چنان چه در آيات الهي، هر جا خود خداوند سخن از تعليم و تربيت به ميان آورده، تربيت را مقدّم بر تعليم ذكر فرموده است.(جمعه / 2; بقره / 151.)

3. تعليم و تربيت در اسلام بايد بر اساس تعاليم آسماني و بر پاية وحي باشد. در قرآن نيز هر جا سخن از اين مسئله است، سخن از انبيا و قرآن و كتاب آسماني است كه آيات اشاره شده در بالا، گوياي اين مطلب ميباشد.

4. در قرآن، تعليم كتاب را تنها كافي ندانسته و در كنار آن تعليم حكمت را نيز مطرح نموده است كه بنا به آن چه در برخي تفاسير آمده منظور از حكمت، تعليم سنّت انبيا و رسول خدا6 ميباشد(تفسير نمونه، آيت الله مكارم شيرازي و ديگران، ج 1، ص 513، نشر دارالكتب الاسلامية.); به اين خاطر ما موظفيم ـ چنان كه در تعليم قرآن ميكوشيم ـ در تعليم روايات و سيرة رسول خدا و امامان معصوم: كوشش كنيم.

5. در عالم تعليم و تربيت، نقطة شروع از خود معلّم است، چنان كه انبياي الهي، ابتدا به تعليم و تربيت خود همّت گماشته، سپس به رهبري مردم اقدام نمودهاند يـَاَيُّهَا الَّذينَ ءامَنوا قوا اَنفُسَكُم واَهليكُم نارًا;(تحريم،6)، اي كساني كه ايمان آوردهايد! خود و خانوادة خويش را از آتشي كه... نگه داريد.

6. تربيت معلم، حتّي المقدور، بايد با عمل صورت بگيرد، زيرا خداوند كساني را كه سخني ميگويند و خود به آن عمل نميكنند، توبيخ فرموده است.(صف / 2.)

عليدر اين باره ميفرمايد: شما به بزرگان احترام بگذاريد، تا كودكان به شما احترام بگذارند.(آئين تربيت، ابراهيم اميني، ص 23، نشر انتشارات اسلامي.)